Orpheus Magazine: Twee gloednieuwe producties van Oostpool!
The Almighty Sometimes
Een emotionele reis naar volwassenwording, een verhaal over liefde en loslaten. Dát is The Almighty Sometimes, geschreven door de Australische Kendall Feaver (1990). Ze viel er meteen mee in de prijzen en won in Engeland een prestigieuze prijs voor toneelteksten; de Judges Award. “Het stuk is als een mokerslag vol pijn en liefde”, zegt Daria Bukvic´. “Dat een auteur zo’n verhaal al op 25-jarige leeftijd kon schrijven is waanzinnig! Toen ik het las werd ik omvergeblazen, dit gaat zo diep, dit is zo well-made. Het raakt een heel belangrijk onderwerp: hoe leef en deal je met iemand waar je van houdt en die psychisch zo kwetsbaar is? Tegelijk zit er ongelooflijk veel humor en compassie in. Ik wist meteen: dit verhaal wil ik op de planken brengen! Ook vanwege die drie ijzersterke vrouwelijke personages, dat zie je niet zo vaak in toneelteksten.”
Wat ze ook voelde, is hoe relevant en actueel een verhaal over de worsteling van jongeren met psychische klachten is. “De helft van alle tienermeisjes heeft problemen met hun mentale gezondheid.
Het is heel belangrijk dat we daarover méér met elkaar gaan praten. Dit verhaal draait niet alleen om de 18-jarige Anna, een rol die Selin Akkulak (o.a. uit Het Achtste leven (voor Brilka) en Laura H.) speelt, maar ook om haar omgeving. Haar Moeder (Maartje Remmers) en haar psychiater (Renée Soutendijk) hebben jarenlang voor dit kind gezorgd, het beschermd, besluiten voor haar genomen. Nu wordt ze volwassen en zet ze zich af. Het is dus ook een verhaal over een moederdochterrelatie, over houden van en leren loslaten.” Wat betekent het als er ‘iets’ in dat hoofd niet goed zit? “Een gebroken been is een duidelijk defect, psychische klachten zijn minder grijpbaar. Dus worden ze sneller gebagatelliseerd of verzwegen. Ik hoop dat dit verhaal een beetje troost biedt aan jongeren en ouders, aan iedereen die in de zorg werkt. Ik denk dat het een must-see is omdat we allemaal wel iemand in onze omgeving kennen die moet dealen met depressie. Dit is een verhaal voor ons allemaal.”
De net volwassen Anna heeft sinds haar achtste te maken met psychische problemen. Het grootste deel van haar leven heeft ze een ‘etiket’: een bipolaire stoornis. Daarvoor is ze in therapie en slikt ze zware medicijnen. Anna wil schrijven maar haar fantastische verhalen worden niet alleen gezien als uitingen van haar creativiteit, ze dienen ook als bewijs voor haar psychische gesteldheid. Tegelijkertijd is ze een puber die hard en nietsontziend voor haar naasten kan zijn. Daria: “Een uitdagende fase waarin een kind niet altijd de beste keuzes maakt.”
Tegen het advies van moeder en psycholoog stopt Anna met het innemen van haar medicatie; een actie die enorme gevolgen heeft voor haar en iedereen van wie ze houdt. Want wie is ze eigenlijk, zonder die medicijnen? In de linnenkast vindt ze notitieblokjes met verhaaltjes die ze als jong kind schreef. Briljante teksten zijn het, maar ook luguber. Ze voeden haar onzekerheid. Klopt haar diagnose wel? Of hebben juist de medicijnen ervoor gezorgd dat haar talent onontdekt bleef?
Een worsteling over de ingewikkelde grens tussen gekte en genialiteit, die soms moeilijk van elkaar de onderscheiden is, vormt het verhaal van Anna. Daria: “Het raakt de schoonheid van ‘anders’ zijn, de neurologische diversiteit binnen onze samenleving. Zodra anders zijn in de taboesfeer verdwijnt krijgt het een negatieve lading. Door erover te praten en vormen van anders-zijn te normaliseren helpen we elkaar en lukt het iedereen het beste uit zichzelf te halen. Voor zichzelf en het collectief.”
Madame Butterfly
Cio-Cio-San, de hoofdpersoon uit Puccini’s wereldberoemde opera eist haar eigen verhaal op. Laat zo’n uitdaging gerust over aan Char Li Chung (Edward II – the Gay King, De Bananengeneratie en Cock). Onverschrokken geeft hij een radicale en theatrale draai aan de oorspronkelijke Italiaanse opera. Disclaimer: je hoeft de bekendste aria Un bel dì zeker niet te missen. Toch wordt het geen uitvoering zoals je misschien verwacht!
Het waren vooral de reacties op De Bananengeneratie die Char Li, die zelf Chinees-Italiaanse wortels heeft en zich veelvuldig als pleitbezorger voor representatie en het vieren van anderszijn inzet, aan het denken zetten. “Want zo had ik het niet eerder meegemaakt, dat er zoveel mensen na afloop van een voorstelling reageerden. Mensen met een migratieachtergrond, vooral veel Aziatische Nederlanders deelden na het zien van De Bananengeneratie hoe ze voor het eerst voelden dat dit verhaal écht over hen ging. Over hoe ontroerd ze raakten omdat het over hun familie, hun geschiedenis en hun pijnen ging.
Ze zagen een vertelling vanuit hun eigen perspectief. Ik dacht: hoe bijzonder is dit? Ruim 1/15 van alle Nederlanders heeft Aziatische wortels, maar op toneel worden nooit verhalen vanuit het perspectief van deze mensen zelf gemaakt. In stukken verschijnen ze nog steeds als stereotyperingen. Dit kan ik na het maken van De Bananengeneratie niet laten liggen, het past ook niet bij mijn groei als regisseur. Dit is blijkbaar mijn moment om hiermee aan de slag te gaan en naar de grote zalen door te stromen.”
Gebrek aan lef was Char Li al niet te ontzeggen, hij actualiseerde al vaker historische stukken, maar met Madame Butterfly, het bekendste verhaal met een Aziatische vrouw in de hoofdrol, doet hij er een schepje bovenop. Want dit is misschien wel het oerverhaal dat ten grondslag ligt aan wat hij die ‘foute representatie’ van Aziatische vrouwen noemt. “Aziatische vrouwen worden altijd weggezet als zorgzaam, dienstbaar, nederig en stilzwijgend. In de rol van schoonmaakster, au pair, masseuse of prostituee. Of mysterieuze serial killer, die kennen we ook.”
Dat dit beeld van totaal gebrek aan zelfbeschikking, dit extreme oriëntaalse perspectief van de witte man, tot op de dag van vandaag geaccepteerd wordt, wekt verbazing bij Char Li. “Begrijp me goed, de schoonheid van Puccini’s muziek raakt ook mij. Maar moet je, omdat het zo mooi klinkt en je tot tranen geroerd raakt vanwege de prachtige aria’s, je ogen blijven sluiten? Waarom geeft niemand ene f*ck om het beeld dat van die vrouw wordt neergezet? Een meisje van 15, zwanger gemaakt door een man van middelbare leeftijd, aan wie haar hele bestaan wordt opgehangen. Is ze echt verliefd? Volstrekt ongeloofwaardig toch? Een verhaal als dit kan niet meer, het is de hoogste tijd voor een radicale reactie!”
Die reactie komt er nu hij in samenwerking met tekstschrijvers Sun Li en Vera Morina Madame Butterfly vanuit het perspectief van Cio-Cio-San, een glansrol voor Cystine Carreon, (Gooische Vrouwen, Miss Saigon) laat zien. Hiermee verschuift het stuk van opera naar theatervoorstelling. Op schoonheid en spektakel wordt niet beknibbeld, sterker: misschien verlangen we na deze versie nooit meer terug naar de oude? Want nu leren we wie Cio-Cio-San is. “Wat weten we over haar? Helemaal niets! Niets over haar dromen, haar verlangens, haar gedachten. We zagen alleen dat eeuwige wachten. Dit keer gaan we haar écht leren kennen. Eindelijk.”
Wat de gevestigde operawereld van zoveel rebelse bravoure vindt, is moeilijk te voorspellen. “Ik hoop dat ze allemaal komen kijken. Misschien krijg ik een tik op mijn vingers, ik zie het wel. Belangrijker is dat er zorgvuldiger wordt omgegaan met materiaal. Nu dus géén witte actrices met yellow faces en felgekleurde lippen die rollen van Aziatische vrouwen spelen.” In deze versie zijn het Charlotte Ha, Kok-Hwa Lie, Mei Ling Wan en Nhung Dam die de cast vormen. De hoofdrol is voor Cystine Carreon die eerder juist wel au pair en zelfs Cio-Cio-San speelde. “Rollen ie ze misschien moést aannemen om bekendheid te veroveren? Dit keer is alles anders. En ze is geweldig, als actrice en zangeres. Ze blies me compleet omver tijdens de audities.”