Orpheus Magazine: Crème de la crème van het Nederlands toneel
Over leven, dood, kunst of vermaak
Voetballer Mario Peters heeft nog maar een jaar te leven. Het dringt tot hem door dat hij in een oppervlakkige schijnwereld leeft en besluit dat hij zijn fans nog iets wil meegeven waar ze werkelijk iets aan hebben: een theatershow over zijn leven. De stervende man klopt aan bij een theatergezelschap dat ook op sterven na dood is.
Scheppingsdrang
Dat theatergezelschap, met de actrices Mathilda en Bella (Gonca Karasu en Frieda Barnhard) en artistiek leider en regisseur Fabio (Thomas Höppener), trekt al tijden geen volle zalen meer. Fabio vindt dat kunst moet voortkomen uit scheppingsdrang van de maker zelf. En of daar publiek voor is, dat ziet hij later wel weer. Plat vermaak
De marketingafdeling vindt alles prima, als het de zalen maar vult. De artistiek leider weigert zijn artistieke ziel te verkopen aan ‘plat vermaak’. Maar ook hij ziet in dat het twee voor twaalf is en dat je met het levensverhaal van een wereldberoemde voetballer wel gegarandeerd een hit hebt. Het gezelschap maakt kennis met de voetballer, de repetities beginnen.
Toneel over toneel
Hulst en Tarenskeen hebben met Showmeister een slimme en geestige zwarte komedie over leven en dood gemaakt, maar ook over kunst versus vermaak. Het is toneel over toneel, met een kijkje in het repetitielokaal van een stel elitaire theatermakers. Höppener speelt een onbeschofte maar onzekere regisseur, Barnhard en Karasu zijn ijzige lovers en Jim Bakkum is als Mario een naïeve maar goudeerlijke buitenstaander. Voetballer en artistiek leider staan als kemphanen tegenover elkaar. De eeuwenoude vraag wat echte kunst en theater is komt voortdurend naar voren. Wie bepaalt wat échte kunst is? Welk recht heb je om het ene minder te vinden dan het andere? Is Kunst met een hoofdletter niet allang verdwenen?
Bakkums toneeldebuut
Achter al die intense discussies over kunst en het belachelijk maken van de voetballer als hij zijn echte gevoelens deelt, liggen grote levensvragen. Over verbinding, familie, de dood, troost, en waar je het allemaal voor doet. Met Showmeister, dat in januari 2024 door pers en publiek werd overladen met sterren en lof, maakte Jim Bakkum een verrassend toneeldebuut. Tot die tijd speelde en zong hij voornamelijk in musicals en gaf hij theaterconcerten. Showmeister is kunst én vermaak. En een hit. En daarom niet te missen in Apeldoorn!
Bij wie begint een beter milieu?
Anoek Nuyens is een bevlogen theatermaker. In haar werk ligt de focus op maatschappelijke kwesties. De zaak Shell ging in 2020 in première, kreeg lovende reacties en de regieprijs tijdens het Nederlands Theater Festival. Maar door corona zagen veel te weinig mensen het stuk. Een goede reden voor Orpheus om het toneelstuk alsnog naar Apeldoorn te halen!
Nuyens en De Wit vormen samen met regisseur Erik Whien het nieuwe theatercollectief Bureau Vergezicht. Hun werk is al ‘actietheater’ genoemd en ‘documentaire-theater’. “Ach ja, dat label is er opgeplakt, het zij zo,” zegt Anoek. “We vertellen verhalen en verhalen zetten mensen in beweging. Bij ons begint het altijd met “Hè? Hoe kan dit?” en soms met woede. Die moet gaan liggen voor je verder kunt.
Rebekka en ik onderzoeken niet wat klopt of niet klopt, we willen weten waarom we met z’n allen doen wat we doen. Toen we aan De zaak Shell begonnen, kwam steeds weer die ene simpele vraag boven: “Hoe is het mogelijk dat er zo weinig schot in de zaak zit, terwijl het al een halve eeuw vijf voor twaalf is? En dat Shell dat bewijsbaar ook al decennia weet. Daarop zijn geen makkelijke antwoorden, dan moet je voorbij de publieke opinie graven.” Ze bezochten aandeelhoudersvergaderingen van multinationals, lazen speeches en interviews van Shell, ploegden akkoorden en beleidsnota’s van overheden door en noteerden stelselmatig de opmerkingen van hun ooms en buurmannen zodra er over de klimaatcrisis gesproken werd. Voor elke stem in het klimaatdebat schreven zij een pleidooi. In De zaak Shell komen al die stemmen samen.
Anoek: “De taak van kunst is om mensen te verleiden het grote plaatje te zien. Deze voorstelling dringt geen meningen op, maar maakt zichtbaar hoe we vastzitten in een systeem dat ons voortdurend verleidt tot ongewoon gedrag. We leggen bloot hoe multinationals als Shell hun verantwoordelijkheid afschuiven en handig gebruik maken van de slogan ‘Een beter milieu begint bij jezelf’. Dus niet zij, maar de consumenten moeten veranderen. Een beter milieu begint met het inzicht dat we allemaal onderdeel zijn van dat grote geheel, ons ecosysteem.”
Mariana Aparicio over De jaren: ʻʻJe wordt telkens een oudere versie van jezelfʼʼ
“Het stuk is nog beter dan het boek,” reageert Mariana (40) als we haar de vraag stellen of mensen die het boek lazen het verhaal en de vrouw ook zullen herkennen in deze theaterbewerking van regisseur Eline Arbo.
Dat is nogal een gedurfde uitspraak over een boek van een Nobelprijswinnaar van de literatuur, toch?
“Jazeker. Het boek is mooi, maar Eline’s vertaalslag naar het toneel brengt je dichter bij de persoon. Toen ik het script las, kreeg ik veel meer vat op het verhaal.”
Een theaterbewerking van een boek kent vele valkuilen. Een boek biedt een indringende blik in het hoofd van een personage; de woorden die in een boek gedachten en beelden vormen, schieten op het toneel vaak tekort. Maar een theaterbewerking kan ook andere beelden, nieuwe gedachten en emoties geven.
De jaren vertelt over de turbulente wereld tussen 1941 en 2006, weerspiegeld in het leven van één vrouw. Het is een autobiografie van onze tijd met Ernaux’ herinneringen, met beelden, muziek, radio, boeken, reclames en krantenkoppen. Ernaux verwerkte tekens van de tijd zoals de atoombom op Hiroshima, de Vietnamoorlog en de aanslagen op de Twin Towers als maatschappelijk decor bij haar verhaal. Mariana: “We spelen haar en haar verschillende levensfases met vijf actrices. Haar weg naar volwassenheid, haar moederschap, het leven erna, de ouderdom. Telkens weer zijn er momenten dat ze met haar gezin aan tafel zit. Die ontroeren enorm. Ik herken mezelf, mijn moeder, mijn oma. Echt, iedereen herkent zichzelf in het verhaal en de personen.”
Zij werd voor haar rol in het stuk onderscheiden met de Theo d’Or, de jaarlijkse toneelprijs voor de meest indrukwekkende vrouwelijk dragende rol. Mariana speelt het stuk met Nettie Blanken, June Yanez, Janni Goslinga en Ilke Paddenburg.
Een zinderend meesterwerk
Je hebt volgens de recensies een meeslepend stuk en een hoognodige verrijking van het Nederlandse theaterlandschap afgeleverd. Een muzikaal zinderend meesterwerk en een adembenemend stukje ensemblewerk. Wat zijn de grote thema’s in dit verhaal?
Romana Vrede: “Zo’n 70 jaar na A Raisin in the Sun van de Afro-Amerikaanse scenarist Lorraine Hansberry kijken we terug op Travis’ leven. Hij is in Nederland terecht gekomen en heeft hier een bestaan opgebouwd. Het gaat over het hebben van een thuis, het besef dat je de hoop bent van voorgaande generaties en de vraag of je wel genoeg hebt gedaan om die hoop waar te maken. Allemaal thema’s waarvan ik denk dat veel niet-witte maar ook witte mensen zich kunnen herkennen. Hopelijk vragen we ons dan ook af: Hadden we het werkelijk zo slecht? Was er niet al liefde, was er niet al een thuis, waren we er niet al? Ik was zes toen ik van Suriname naar Nederland kwam. De enige taak die ik als kind van migrantenouders had was goede cijfers halen en mijn best doen. Travis vraagt zich steeds af: ben ik wel geslaagd genoeg voor de opoffering die mijn familie voor mij heeft gedaan?”
Familie is een belangrijk thema in dit stuk, wat betekent familie voor jou?
“Familie zijn de mensen die effect hebben gehad op wie jij nu bent. Dus de genen heb ik van mijn ouders, maar dat wat zij hebben meegemaakt, heeft ook effect op wie ik nu ben.
Als tiener verruilt de Amerikaanse Travis (gespeeld door Ruurt De Maesschalck & Yamill Jones) zijn geboortestad Chicago voor een nomadisch bestaan. Dan wordt hij verliefd, krijgt kinderen en bouwt een nieuw leven op in Nederland. Op 78-jarige leeftijd keert Travis terug naar Chicago. Tijdens een bezoek aan het familiegraf blikt hij terug op zijn leven, keuzes en de hoop die zijn familie op hem gevestigd had.
Orpheus Magazine
