Geschiedenis

Rond 1900 raakt Apeldoorn steeds meer in trek als vestigingsplaats voor nieuwe inwoners die er in statige villa’s tussen het vele groen rust en ruimte vinden. Apeldoorn groeit, maar houdt een dorpse uitstraling. Voor een avondje uit is er Tivoli, een cultuur- en verenigingscentrum met een podium voor kleinschalige toneelopvoeringen en concerten. In de eerste decennia van de twintigste eeuw komt het centrum van Apeldoorn verder tot bloei met nieuwe winkels en horeca. Uitbreiding of modernisering van het cultuuraanbod blijft echter achter. De oorlogen en de economische crisis vragen andere investeringen dan de verbouwing van Tivoli of de nieuwbouw van een schouwburg. 

1950 Schouwburgcommissie

Het aantreden van burgemeester Des Tombe in 1946 lijkt een stap richting de verstedelijking van Apeldoorn. ‘Onze stad wordt  met een goed aanbod van culturele evenementen aantrekkelijk voor de huisvestiging van nieuwe bedrijven’, is zijn gedachte. Tivoli is niet geschikt, noch qua locatie in een achterafstraatje, noch qua voorzieningen en noch qua grootte. Plannen voor verbetering passeren de revue. Niets kan echter de goedkeuring van alle betrokkenen wegdragen. Om stappen te maken wordt in 1950 een schouwburgcommissie opgericht maar ook hun ideeën en voorstellen worden van tafel geveegd. Een veelgehoord bezwaar is telkens: ‘de Apeldoornse bevolking is onvoldoende schouwburgminded’. 

1957 Commissie Cultureel Centrum

In de loop van de jaren vijftig groeit de randstad hard en de rijksoverheid stuurt aan op spreiding van instellingen, onderwijs en cultuur over de rest van Nederland. Burgemeester Des Tombe en de Raad zien hierin een kans om de overgang van dorp naar stad nu echt te bewerkstelligen, ook al zijn er raadsleden die Apeldoorn liever als mooi dorp willen blijven zien. De overheid legt op dat in een schouwburg ook actieve deelname aan cultuur en dagelijks gebruik zoals vergaderen en congressen, een doel moeten zijn. Om dit te realiseren wordt een nieuwe Commissie Cultureel Centrum, die de Schouwburgcommissie vervangt, aangesteld. Het betekent niet dat de bouw spoedig daarna start. Integendeel, dit laat dan nog jaren op zich wachten. 

1961 Definitieve locatie

Het architectenduo Holt en Bijvoet heeft dan inmiddels een, geheel naar die tijd, modern en sober cultureel gebouw ontworpen. Er is nog één grote uitdaging: de locatie van de nieuwe schouwburg. Het statige Oranjepark lijkt het meest geschikt: in het centrum, ruimte voor terrassen en voldoende parkeergelegenheid rondom. Deze plek stuit echter niet alleen op bezwaar van een groot deel van de Apeldoornse bevolking die vreest voor het verdwijnen van het groene elan, ook de familie Van Houven van Oordt die het park in 1874 aan de gemeente Apeldoorn schonk, verzet zich en wijst op het bouwverbod in de onderhandse overdrachtsakte. Als Gedeputeerde Staten, waar een groot deel van de bouwsubsidie vandaan moet komen, met klem de Loolaan als locatie van de schouwburg adviseert, laten B & W hun voorkeur voor het Oranjepark varen en gaan zij akkoord met de nieuwe locatie. Eind 1962 start de bouw en in 1965 is met de première van Het Zwanenmeer door het Nationale Ballet de opening van Orpheus en de in het gebouw geïntegreerde Van Reekum-kunstgalerij. ‘De tijd dat er in Apeldoorn niets te doen is, is voorbij’, aldus burgemeester Des Tombes in zijn openingstoespraak. In de landelijke pers is er volop aandacht dat Apeldoorn eindelijk een schouwburg heeft, waarbij Het Algemeen Dagblad, de voorgeschiedenis indachtig, schrijft: Tegenover de „natuurlijke” beslotenheid van een schouwburg stond het verlangen dit culturele centrum een maximale openheid naar buiten te geven, om de vermaarde drempelvrees van de burgerij te overwinnen. 

Volgens de Griekse mythologie temde de held Orpheus temde met zijn liederen en lier de wilde natuur, planten, dieren en zelfs de weerbarstige mens. Hierdoor werd Orpheus het toonbeeld van kunst en beschaving.

Er is vaak geschreven over de magische werking van de dicht- en zangkunst van Orpheus. Hij is het voorbeeld van (voordracht)kunst en beschaving. Zijn naam past dan ook goed bij de Apeldoornse schouwburg. Zadkine vond zelf dat ook zijn beeld perfect paste bij het originele ontwerp van de schouwburg.

Het beeld staat inmiddels binnen in theater Orpheus. Het stond eerst buiten voor de ingang van de schouwburg. Nadat in een aantal plaatsen in Nederland Zadkine-beelden werden gestolen, werd het beeld voor de zekerheid naar binnen verplaatst.

2003-2004 De grote verbouwing

Het feest ter gelegenheid van het 55-jarig jubileum, op 12 maart 2020, moest in verband met de afkondiging van eerste coronalockdown acuut worden afgeblazen. Het jubileum was een viering meer dan waard, want Orpheus heeft sinds 1965 nogal wat stormen overleefd, zoals de technische, bestuurlijke en financiële tegenvallers in de eerste decennia van haar bestaan. Desondanks groeit in die jaren het aantal voorstellingen fors, waardoor er behoefte ontstaat aan een nieuwe grote zaal voor klassieke muziekuitvoeringen en concerten. Deze komt er na een grote verbouwing en renovatie in 2003-2004, onder leiding van architect Herman Hertzberger. De Van Reekum Galerij verhuist naar cultuurhuis Coda. Vanaf 2013 worden de bestaande zalen opnieuw ingericht. Sindsdien is Theater en Congres Orpheus dé locatie in midden-Nederland voor theater, concerten, congressen en events. En sinds 12 maart 2020 ook officieel trouwlocatie. In Orpheus is altijd wat te doen en te beleven, voor iedereen!

11 september 2004: Opening Koninklijke Wegener-zaal

Op 11 september 2004 gaat dan eindelijk een lang gekoesterde wens in vervulling. De Koninklijke Wegener-zaal (nu Hanoszaal geheten) gaat open. De concert- en muziektheaterzaal met zijn formidabele akoestiek en weldadige atmosfeer biedt ter ere van de opening plaats aan de nationale première van Giuseppe Verdi's opera Luisa Miller. Een gewaagde ouverture omdat deze opera (uitgevoerd door de Nationale Reisopera en Het Gelders Orkest) de lakmoesproef vormt voor het spiksplinternieuwe podium. Alle eigenschappen van de nieuwe zaal worden door deze uitvoering stevig op de proef gesteld en aan het einde is duidelijk dat aan de langdurige discussie over de akoestiek in de Apeldoornse concertzaal definitief een einde is gekomen... De akoestiek is fenomenaal!

1 mei 2013 Wegenerzaal wordt Koning Willem-Alexanderzaal

Ter ere van het nieuwe staatshoofd krijgt de grote zaal van theater Orpheus in Apeldoorn per 1 mei een nieuwe naam: de Koning Willem-Alexanderzaal. Met officieel akkoord van het Koninklijk Huis.

2015: Verbouwing kleine zaal

In 2015 wordt een aanvang gemaakt met de verbouwing van de kleine zaal. De kleinezaalvoorstellingen in Orpheus genieten een groeiende populariteit, en de behoefte aan een moderne comfortabele kleine zaal groeit. De Hanoszaal (nu Altioszaal geheten) wordt volledig onder handen genomen. Er ontstaat een sfeerfolle vlakkevloerzaal met een inschuifbare tribune met 243 stoelen.

2017: Herinrichting Bijvoet & Holt-foyer en het naastgelegen theaterrestaurant

In de zomer van 2017 heeft er grootscheepse herinrichting plaatsgevonden in Theater Orpheus. De Bijvoet & Holt-foyer en het naastgelegen restaurant hebben een flinke opknapbeurt gekregen, waarbij duurzaamheid en flexibiliteit kernwoorden zijn. De herinrichting is onderdeel van een meerjarenplan waarin meerdere werkzaamheden gepland staan.

2021: Herinrichting Restaurant O55

In 2020 krijgt het inpandige Theaterrestaurant van Orpheus een nieuwe naam: Restaurant O55. Dan krijgt het ook haar eigen ingang terug, zoals in de beginjaren ook het geval was toen het restaurant nog 'Het Schellinkje' heette. In 2021 krijgt het interieur van O55 een facelift, met nieuw meubilair en de toevoeging van een eigen podium voor kleinschalige optredens.

Bron: o.a. ‘Orpheus, de bewogen geschiedenis van een theater’, Stichting Bouwhuis

GeheugenvanApeldoorn.nl